Kop in het zand?

maaike_rondEr is een nieuwe film uit gebracht: The Stanford Prison Experiment. Ik ga niet.

Het onderwerp is de wetenschappelijke studie van Philip Zimbardo uit de jaren zeventig, naar (on)menselijk gedrag in gevangenissituaties. Ga ik niet lezen.

Het is niet dat ik mijn kop in het zand wil steken voor de duistere kanten van de mens. Integendeel. Maar dan wel graag in perspectief: de mens bezit hoofdzakelijk goede kanten.

De al dan niet bedoelde impact van zo’n experiment is vaak dat daarmee aangetoond lijkt dat de mens in wezen slecht is.

Nou, als dat zo was zou ik hier niet zitten schrijven. Want dan was ik allang verongelukt wegens asociaal verkeersgedrag van een onverschillige medemens. Of aan een ziekte overleden omdat er geen goede artsen zijn, alleen maar enge dronken medicijnmannen. Of dan was ik op mijn hoofd geslagen en beroofd door één van die slechteriken, van die luilakken die te beroerd zijn om voor hun hebzucht te werken en te betalen.

Dit zal allemaal als wetenschappelijk bewijs niet gelden, maar praktisch voldoet het voor mij wel: voor een wereld die bevolkt wordt door wezens met een gevaarlijk slechte inborst, gaat het toch wonderlijk goed, niet waar?

Daarom trek ik die vermeende slechtheid van de mens in twijfel.

Eigenlijk ben ík de realist: de mens is in wezen prima, want anders zou er niet zoveel gewoon goed lopen in de wereld. Daarvan krijg ik energie om zaken die wél mislopen met goede moed onder ogen te zien. En aan te pakken. Zo simpel is het.

Het nadeel van zo’n ‘slechte menstheorie’ is niet alleen dat je er moedeloos van wordt en dat de kwaliteit van je individuele leven er op achteruit gaat. Ook de kwaliteit van de samenleving lijdt eronder. Als de slechtheid van de mens als net zo ‘natuurlijk’ en onbeheersbaar wordt beschouwd als het weer of een natuurramp, verlies je pas écht de controle: gelatenheid en onverschilligheid is het resultaat en er gebeurt niks om verbeteringen aan te brengen.

En wat zegt wetenschapper Philip Zimbardo nu, veertig jaar later? „Weet je: de laatste tijd kijk ik liever naar het goede in de mens.”

Kijk aan, fijn voor de mensheid. Want ik vond het toch tamelijk bedenkelijk dat een Amerikaanse wetenschapper (in een sombere bui?) een experiment bedacht met zo’n grote impact op de persoonlijke levens van de betrokkenen en het mensbeeld van anderen. Op zijn initiatief werden ‘gewone’ mensen – studenten – als ratjes in een laboratoriumsituatie geplaatst.

Hoe vooringenomen was die man? Was het een open experiment of was het zijn bedoeling dat aangetoond werd dat het onder bepaalde uitzonderlijke omstandigheden goed mis kan lopen tussen mensen?

Eh… ik weet niet hoe het met u zit, maar dat laatste wist ik al.

Dat het experiment vroegtijdig gestopt werd omdat het volledig uit de hand liep – oh oh, zie je wel, wat kunnen mensen toch slecht zijn – daarvan krijgt nog steeds ‘de mens’ de schuld. En niet Zimbardo.  Misschien had de man wel een heel slecht experiment bedacht. Dat denk ik namelijk.

Want in een echte gevangenis werken geen verklede studenten, maar ervaren mensen van allerlei leeftijden. En daar zitten gevangenen van alle leeftijden met een persoonlijke geschiedenis die heel wat triester is dan die van een verkleed studentje. De ‘bijzondere omstandigheden’ zijn slecht gekozen.

Kijk dan eens naar échte bijzondere omstandigheden: rampen, gijzelingen, terroristische aanslagen. En kijk wat er boven komt aan goede en slechte kwaliteiten.

Ik stel trouwens een ander experiment voor, een reallife-experiment, zonder verkleedpartijtjes. Een groot aantal mensen, verdeeld over zoveel mogelijk sectoren in de samenleving, gaan in hun dagelijks leven, privé en openbaar, geduldig en vriendelijk met anderen om.

Twee dingen worden gemeten na afloop: de mate van persoonlijk welbevinden van de proefpersonen én het aantal conflicten dat op verbaal en fysiek geweld uit loopt. En dat vergelijken we dan met de situatie vóór het experiment.

Ik ben benieuwd.

______________________________

Reageren kan hieronder of op Facebook.

 

7 reacties op “Kop in het zand?

  1. Ooit, inmiddels al weer twee jaar geleden denk ik, begon iemand met een reallife experiment. Het zou dagelijks op TV te volgen zijn. Een twintigtal mensen van verschillende leeftijd, verschillende beroepen of zonder beroep, mannen en vrouwen kregen de beschikking over een stuk grond, een nissenhut, een stapel al of niet bruikbare materialen en twintigduizend euro om daarmee een nieuwe/ideale?/goed werkende “samenleving” te ontwikkelen. Dus zo’n experiment zoals jij in je column voorstelt. Ik was enthousiast over het concept en razend benieuwd naar het verloop van het experiment. Het heet UTOPIA en is verzonnen door John de Mol. Na vijf dagen ben ik afgehaakt. Ten eerste omdat geduldig en vriendelijk met elkaar omgaan niet mogelijk bleek. Ten tweede door het invoeren van een stompzinnig spel/competitie element zoals dagelijks uit te voeren opdrachtjes. Ten derde gingen deze twintig mensen niet tot het bittere eind, maar konden ineens uit het experiment “gestemd” worden en vervangen worden door een nieuwkomer. Kortom, wat een veelbelovend experiment leek is om zeep geholpen door “onze” onstuitbare drang naar spel en competitie. Ik pleit voor een gedegen wetenschappelijk onderzoek naar de bodemloze/grenzeloze domheid van de mens. De uitkomst zal voor mij geen verassing opleveren.

    1. Dank voor je reactie, Co.
      Ik bedoelde met mijn reallifeexperiment zeker geen tv programma!
      Het gaat mij er juist om een bestaande situatie te nemen. Mensen gaan in hun bestaande leven door met hun leven, alleen, ze nemen een andere houding aan.
      Een lezer reageerde over de mail met: ‘dat oefen ik dagelijks, zonder meetlat erlangs.’
      Er zullen zo meer mensen zijn, maar het zou interessant zijn om dat uit te breiden. En te meten.

  2. Mooie column. De mens goed en tot sociaal gedrag geneigd. Dat is een variant op de Heidelbergse catechismus – de mens is niet tot enig goeds in staat en tot het kwade geneigd – die me heel wat meer aanspreekt.

  3. Ha Maaike,
    Ja, even in de herinnering duiken: het Milgram experiment in 1961 baarde zeer veel opzien! Toen bleek dat mensen wanneer een persoon met “gezag”hen opdrachten geeft ze hun gedrag zodanig aanpassen dat ze tot ernstige wreedheden in staat zijn (in dat geval het geven van zware stroomstoten), het geweten valt dan weg.
    Een heel onplezierige waarheid. Het gaat niet om goed of slecht, het gaat erom te zien welk menselijke gedrag wordt getoond onder bijzondere omstandigheden, oftewel er wordt ons een spiegel voorgehouden! Ik ben zelf erg voor spiegels (Zie de leus van de kapper: kijk wat vaker in de spiegel) zie ook de leus van de oude Grieken “Ken uzelf”, immers als we onszelf en ook onze minder aangename kanten kennen kunnen we daar wellicht rekening mee houden als samenleving en zo die samenleving helpen te verbeteren en ons rechts en handhavingssysteem bv zodanig inrichten dat we elkaar minder pijn doen.
    veel groetjes en overigens kan ik je dan ook de film Son of Saul ernstig afraden!
    Joyce

    1. Dank voor je reactie, Joyce.
      Ik ken dat experiment uit 1961 ook. Het zijn niet zozeer de uitkomsten van beide experimenten die me onaangenaam treffen, maar het feit dat iemand zo’n experiment bedenkt.
      In zekere zin hou ik de bedenkers zelf een spiegel voor: welke duistere kanten heb je dat je nog eens wil aantonen met een experiment wat je uit het leven al kan opmaken: onder bijzondere omstandigheden doen we dingen die we normaal niet zouden doen.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.