Maandelijks archief: juli 2022

Belofte? Nee, een akkoord

Brak het Westen zijn belofte dat de NAVO niet oostwaarts zou uitbreiden? Dat beweren de Russen al jaren.

De NAVO werd in 1949 opgericht met als hoofddoel Europese landen te beschermen tegen de Sovjet-dreiging. Cruciaal is artikel 5: een aanval op één NAVO-lid is een aanval op alle leden.

In 1955 mocht West-Duitsland zich ook aansluiten. Toen in 1989 de Berlijnse muur viel en de twee Duitslanden zich wilden herenigen, was de vraag: wat betekent dat voor de NAVO? Op 12 september 1990 zette de Sovjet-buitenlandminister Sjevardnadze in Moskou zijn handtekening onder het Duitse herenigingsverdrag. Daarmee schoof de NAVO-grens oostwaarts op, en wel tot aan de Poolse grens. Met Russische instemming.

Er waren twee voorwaarden die hadden geholpen Sovjet-president Gorbatsjov over de streep te trekken. Op het gebied van de voormalige DDR mocht de NAVO geen kernwapens plaatsen en er mochten alleen Duitse NAVO-militairen gelegerd worden, behalve als de Duitsers zelf andere landen toelieten.

Niet lang daarna, in december 1991, viel de Sovjet-Unie uit elkaar. Een hele reeks Oost-Europese landen stak de vinger op om ook NAVO-lid te worden. Op alle mogelijke manieren probeerden de Russen een verdere uitbreiding van het bondgenootschap te verijdelen. Aan Gorbatsjov zou zijn beloofd dat de NAVO-grens geen inch dichter bij Rusland zou komen te liggen, aldus minister Primakov van Buitenlandse Zaken.

Er bestaat geen enkel document waaruit die belofte valt op te maken. Waar komt die Russische bewering dan vandaan?

In de aanloop naar de Duitse hereniging vond druk overleg plaats tussen de politieke top van onder meer de VS, de Sovjet-Unie en Duitsland. Die politici staken hun eigen meningen niet onder stoelen of banken en liepen elkaar behoorlijk voor de voeten.

VS-minister Baker van Buitenlandse Zaken was begin 1990 behoorlijk scheutig met opmerkingen als: „Zou u liever een herenigd Duitsland hebben dat gebonden is aan de NAVO met de verzekering dat de NAVO-jurisdictie geen inch zou opschuiven in oostwaartse richting?” Ook bondskanselier Kohl zei zoiets: „Natuurlijk kan de NAVO zich niet uitbreiden tot op het huidige gebied van de DDR.” Buitenlandminister Genscher: „Voor ons is het duidelijk dat de NAVO niet zal uitbreiden naar het oosten.” NAVO-chef Wörner deed ook nog een duit in het zakje: „Het feit dat het bondgenootschap bereid is geen NAVO-troepen te stationeren buiten het gebied van de Bondsrepubliek houdt een stevige veiligheidsgarantie voor de Sovjet-Unie in.” President Bush senior heeft van al die poespas nooit iets willen weten: „De Sovjets zijn niet in een positie om Duitslands relatie tot de NAVO te dicteren. Wat mij dwarszit, is kletspraat dat Duitsland uit de NAVO moet. Naar de hel ermee.”

Al dit individuele gekrakeel op topniveau leidde niet tot enige afspraak tussen het Westen en de Sovjet-Unie over de NAVO-grens in Europa, maar zorgt er tot op de dag van vandaag voor dat de Russen spreken van een gebroken belofte, in weerwil van het feit dat uiteindelijk onder het opschuiven van die grens een Sovjethandtekening is geplaatst. Een akkoord dus.

Het lidmaatschap van andere Oost-Europese landen lag juridisch simpeler. Volgens de Helsinki-akkoorden uit 1975, ook ondertekend door de Sovjet-Unie en daarmee bindend voor Rusland, staat het staten vrij te kiezen bij welk bondgenootschap zij zich willen aansluiten. Zolang de Sovjet-Unie bestond was die vrije keuze een dode letter, maar na het uiteenvallen van het Russische imperium niet meer. Hetzelfde gold voor landen die het Russische juk hadden afgeschud, zoals de Baltische staten en Oekraïne. President Jeltsin verzette zich hevig tegen de nieuwe uitbreiding, maar Rusland was zodanig verzwakt dat hij zich liever financieel liet helpen dan dwars te blijven liggen. Aan Oekraïne waagden de VS en bondgenoten zich niet, dat land was te lastig, maar de Oost-Europeanen en Balten waren uiteindelijk welkom.

Toen VS-president Bush junior in 2008 zo suf was om Georgië en Oekraïne een uiteindelijk NAVO-lidmaatschap in het vooruitzicht te stellen, wist Poetin wat hem te doen stond. Landen die in een militair conflict verwikkeld zijn, kunnen niet toetreden tot het bondgenootschap. Dus zorgde Poetin voor militaire conflicten, eerst in Georgië, later in Oekraïne. Zo wist hij voor deze landen de weg naar de NAVO af te snijden.

Bijzonderheden en achtergronden over de betwiste belofte lees je in Not one inch van Marie Elise Sarotte.

________________________________

Reageren kan hier of onder aan deze pagina.